نقد مستند ایکسونامی؛ یک قیاس مع الفارق!

نکند ایران همانند آمریکا دچار انقلاب جنسی شود! انقلابی که بنا بر زاویه دید تولیدکنندگان مستند «ایکسونامی» و نه نگارنده این نقد، حالا این کشور را از نظر اخلاقی و اجتماعی به نابودی کشانده است. مستندساز سعی دارد از آغاز تا پایان اثرش این نکته را تشریح کند که ما ایرانی‌ها احتمالا آرزوی آزادی جنسی داریم و اگر این انقلاب شکل بگیرد نتیجه‌اش چیزی می‌شود در حد این شمایلی که مستند ایکسونامی از آمریکای پس از انقلاب جنسی نمایش می‌دهد. اما مستند ایکسونامی یک مغلطه است. بنیان مستند برای استدلال از اساس نادرست به نظر می‌رسد.

مُغالِطِه بهترین کلمه و مختصرترین واژه‌ای است که می‌توان برایش در نظر گرفت. مستندی که مقدمه‌ای را در قالب یک گزاره‌ی نادرست بیان می‌دارد و نهایتا با این گزاره به نتایجی به ظاهر صحیح می‌رسد. عدم اطمینان ما از صحت این استدلال، مستند ایکسونامی را از همان شروع، اثری تبلیغی و مغالطه‌گر معرفی می‌کند.

در این مستند بارها و بارها ارجاعاتی وجود دارد تا مناسبات فرهنگی ایران و آمریکا در قبال موضوع سکس در کنار هم بررسی شود. جمله‌ای کلیدی از زبان بازیگر خانم سابق پور.ن که راوی مستند نیز هست وجود دارد که موضوع اصلی این مستند آرشیوی-پژوهشی را مشخص می‌کند.

«خاطرات ما آرزوی شماست» جمله‌ای که به روشنی می‌خواهد بگوید ایران در حال حاضر حرکتی آرام و تمایلاتی اجتماعی به سوی انقلاب جنسی دارد. به نظر این عبارت حاوی معنایی غلط نیست و آنچه کلیت این مستند را می‌سازد با نظریه‌ای اشتباه شکل نگرفته است اما آنچه اینجا جای بحث دارد همچنان همان موضوع مغلطه و قیاس مع الفارق است که اساس مستند بر آن قرار دارد.

مستندساز در اثرش حکم مغالطه‌گری را دارد که با استدلالی غلط به یک نتیجه درست یا نادرست رسیده‌ و نهایتا به نتیجه‌گیری‌هایی دیگر در آینده نیز نظر دوخته است. اهمال در استدلال استقرایی آنجایی است که مستندساز فارغ از شرایط حکومتی، دینی، فرهنگی و زمینه‌های اجتماعی و سیاسی و حتی پیشینه تاریخی دو کشور ایران و آمریکا، انقلاب جنسی شکل گرفته در کشوری مسیحی را آرزو یا آینده‌ای متعین در ایرانی قلمداد می‌کند که همچنان در تلویزیونش زن با روبنده از حمام بیرون می‌آید و یا پرداختن به موضوعات جنسی در آن همچنان با ممیزی شدید همراه است.

اینها را به این دلیل با تاکید می‌گویم که محتوای مستند ایکسونامی با تاکید بدان اشاره دارد. مستندساز در پلانهایی متعدد ایران را مستعد رسیدن به همان انقلاب‌جنسی آمریکا می‌داند و باور دارد پدیده‌ای که سکس را از بستری خلوت به ویترین مغازه‌ها کشاند می‌تواند در ایران نیز اتفاق بیافتد.

قیاس مع‌الفارق وقتی اتفاق می‌افتد که موضوع مورد بحث یکی باشد و نتایج یک رویداد به رویدادی دیگر که موازی یکدیگرند سرایت کند و این در حالی است که دو رویداد فقط به ظاهر به هم شبیه باشند و قیاس نیز فقط با اتکا به این شباهت ظاهری انجام گیرد. این نگاهی تمثیلی است و در مستند ایکسونامی موضوع سکس در ایران و آمریکا گرچه دارای صورت‌هایی مشابه است اما به هیچ عنوان از نظر ساختاری با هم تطابق ندارد. بنابراین قیاس در این مستند از اساس غلط و مغلطه است.

مستندساز فقط می‌خواهد بگوید، آقایان و خانم‌ها لطفا شبیه آمریکا نباشید! لطفا مراقب باشید مثل آمریکا سکسولوژی دامانتان را نگیرد که نتیجه‌ی این پدیده می‌شود ۴۰ دقیقه پایانی مستند ما! ایرانی‌هایِ فعلا تا حدودی مقید و تا حدودی منع شده از سکس علنی، لطفا به همین آزادی فعلی قانع باشید تا خاطرات ما آمریکایی‌ها که حالا آرزوی شماست، به فعل در نیاید! اگر فکر کنیم مستند ایکسونامی چیزی غیر از این پروپاگاندای جلف برای انتقال نتایجی از انقلاب جنسی دارد در اشتباهیم. نتایجی که بی‌شک از استدلال‌هایی غلط نیز شکل گرفته است.

مستندی که مخاطب را وادار می‌کند تا افقی به موضوع بنگرد

بدون شک آمریکایی که هزاران عامل در آن در طول یک قرن، سکس را از غریزه به صنعتی بسیار پولساز تبدیل کرد به هیچ عنوان قابل قیاس با ایران نیست. آمریکایی که با پشتوانه آرای دانشمندانش و با نظریه به سمت سکس آزاد کشیده شد و صنعت سینما و هیپی‌هایش راه را هموارتر کردند. حال این متن ادعایی بر فقدان زمینه در ایران ندارد و منکر ناهنجاری نیست بلکه تنها این قیاس را از اساس اشتباه میداند.

فارغ از این قیاس از نظر تولید، مستند ایکسونامی دارای ارزش فوق العاده‌ای در شیوه بهره بردن از آرشیو است. مستندی که راوی‌اش به مثابه تاریخ پورنوگرافی به روایت زندگی خودش نیز می‌پردازد. مستندی که میتوانست تنها با بهره بردن از همین سویه تاریخی و یا زوال سکسی آمریکایی (به زعم تولیدکنندگانش) و فارغ از سویه ایرانیِ قیاس، اثری قابل توجه باشد.