پرونده‌ای برای محمدحسین مهدویان کارگردان فیلم سینمایی «ماجرای نیمروز ۲»: معجون سیاست و اکشن

زندگی‌نامه:

محمدحسین مهدویان در سال ۶۰ در بابل استان مازندان به دنیا آمد. برای تحصیل کارگردانی سینما، به دانشگاه سوره و بعد دانشگاه صداوسیما رفت و وقتی در ۲۳ سالگی به مؤسسه روایت فتح پا گذاشت، نخستین حضور جدی خود را در هنر هفتم تجربه کرد. نقطه آغاز دوران حرفه‌ای مهدویان، مستندسازی بود؛ مستندی یک ساعته با عنوان «استخوان لای زخم» درباره دلایل شروع جنگ تحمیلی. او ۷-۸ سال در مؤسسه روایت فتح فعالیت کرد و فیلم‌های مستند زیادی ساخت؛ فیلم‌هایی که به گفته خودش برخی هیچ وقت منتشر یا پخش نشده‌اند. مهدویان همزمان با فعالیت در عرصه سینمای مستند، فیلم کوتاه هم می‌ساخت ولی غالب موفقیت‌های حرفه‌ای خود را در سینمای مستند به دست آورده است.

جالب آن که او در همین سال‌ها، فیلم مستند «بازگشت از نهاریا» را همراه با همشهری‌اش مهدی نقویان، مستندساز جنجالی این روزها، به طور مشترک کارگردانی کرد. به علاوه او در این مجموعه و تحت نظر سیدمحمد آوینی، دوستانی هم‌سن‌وسال خود پیدا کرد که مدت‌هاست در آثار مختلف با یکدیگر همکاری می‌کنند؛ چهره‌هایی مثل ابراهیم امینی فیلمنامه‌نویس، هادی بهروز مدیر فیلمبرداری، امیر بنان تهیه‌کننده و حبیب خزایی‌فر آهنگساز. وقتی آن‌ها در اوایل دهه نود از مؤسسه روایت فتح خارج شدند، احتمالاً نمی‌دانستند که در آستانه شهرتی قریب‌الوقوع قرار دارند. همه تلاش‌هایی که مهدویان و دوستانش پیشتر برای فیلمسازی کرده بودند، آن‌ها را در نقطه‌ای قرار داده بود که با یک تلنگر، به نتیجه‌ای بزرگ می‌رسید. مجموعه مستند «آخرین روزهای زمستان» حسابی دیده شد و مهدویان را به عنوان یک مستندساز، به اوج شهرت رساند. با این حال او کارش را در سینمای مستند انجام داده بود و می‌خواست به سینمای داستانی برسد. مجموعه «آخرین روزهای زمستان» و فیلم «ایستاده در غبار» که در ژانر مستند‌درام ساخته شدند و او را به ویترین سینمای ایران رساندند.

بقیه‌اش را دیگر می‌دانید: کارگردانی «ماجرای نیمروز»، «لاتاری» و «ماجرای نیمروز: رد خون» که هر سه آثار بحث‌برانگیز و مهمی در سینمای دهه نود هستند. مهدویان در یک روند کاملاً تدریجی، از فیلم کوتاه و مستند به فیلم بلند و داستانی کوچ کرد و در این رهگذر، همچنان سینمای مستند را فراموش نکرده است. او سال گذشته مستند سیاسی «ترور سرچشمه» را درباره واقعه هفتم تیر ساخت که جنجالی شد و همچنان اجازه نمایش پیدا نکرده است.

گزیده‌ای از فهرست آثار:

مستند «استخوان لای زخم»/ ۵۵ دقیقه/ ۱۳۸۳

مستند «راویان شهید»/ ۳۳ دقیقه/ ۱۳۸۵

مستند کوتاه «دیکتاتور بزرگ»/ ۵ دقیقه/ ۱۳۸۵

مجموعه مستند «بیم و امید»/ ۲۴ قسمت ۲۰ دقیقه‌ای/ ۱۳۸۷

مستند «بازگشت از نهاریا»/ ۳۰ دقیقه/ ۱۳۸۸

فیلم‌های کوتاه «ثنا»، «شناسایی»، «پدر»، «ملک الموت»، «سلام حزب الله» و «ملک الموت»

مجموعه مستند «آخرین روزهای زمستان»/ ۱۰ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای/ ۱۳۹۱

فیلم بلند «ایستاده در غبار»/ ۹۷ دقیقه/ ۱۳۹۴

فیلم بلند «ماجرای نیمروز»/ ۱۰۸ دقیقه/ ۱۳۹۵

فیلم بلند «لاتاری»/ ۱۱۴ دقیقه/ ۱۳۹۶

مستند «ترور سرچشمه»/ ۹۰ دقیقه/ ۱۳۹۶

فیلم بلند «ماجرای نیمروز: رد خون»/ ۱۴۰ دقیقه/ ۱۳۹۷

نکاتی درباره کارنامه محمدحسین مهدویان:

میزانسن پر زحمت: اگر فیلمی از محمدحسین مهدویان را تماشا می‌کنید، می‌توانید مطمئن باشید که تمام اجزای صحنه، به دلیلی مرتبط با اتمسفر و مضمون فیلم، در قاب تصویر قرار گرفته‌اند. او همواره برای میزانسن احترام خاصی قائل است. بنابراین همواره می‌توانید فیلم‌های مهدویان را روی پرده بزرگ تماشا کنید و از درک معنای جزئیات به‌ظاهر کم‌اهمیت صحنه لذت ببرید.

قهرمان‌محوری: در تمام آثار مهم مهدویان، حضور پررنگ «قهرمان» دیده می‌شود. قهرمان او گاهی کهنه‌سربازی است که دست به اعمال متهورانه می‌زند و گاهی استراتژیست جنگی مانند حسن باقری است که شبیه هیچ قهرمان سینمایی نیست. شاید به همین دلیل است که آثار او همواره با استقبال عمومی مواجه شده‌اند؛ چراکه در سینمای ایران که مدت‌هاست قهرمان‌ها را فراموش کرده، آثار مهدویان حکم کیمیا را دارد. به علاوه می‌توان واقعی بودن قهرمان‌های مهدویان را شاخصه سینمای او دانست. او سخت تلاش می‌کند که قهرمان‌ها را دست‌یافتنی نمایش دهد و تصویری کاملاً سفید از آن‌ها ارائه نکند.

سینمای مردانه: اگرچه به اقتضای قصه و فضا، امّا به هر حال در ۴ فیلم مهم مهدویان تنها ۲-۳ شخصیت زن پیدا می‌کنیم که آن هم نصفه‌ونیمه بتوان شخصیت اصلی حساب کرد. مجموع حضور این شخصیت‌ها در قاب تصویر نیز شاید یک دهم یا یک بیستم حضور شخصیت‌های مرد نباشد. با وجودی که میزان حضور زنان در فیلم‌های متأخر او بیشتر است، اما این سخن هنوز یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین انتقاداتی است که به این کارگردان وارد می‌شود.

تصاویر مستندگونه: نمی‌توان از شاخصه‌های سینمای محمدحسین مهدویان نوشت ولی به فرم خاص فیلمبرداری آثار او اشاره نکرد. اگرچه همچنان و پس از تماشای ۴ فیلم به نظر می‌رسد که این فرم خاص، بیشتر مناسب مستند‌درام است، اما به هر حال این روش به امضای محمدحسین مهدویان تبدیل شده است. شاید این کار نتیجه رسوب سال‌ها مستندسازی در ذهن این فیلم‌ساز جوان باشد.